Hoewel de Lappen op alle pagina's over het noorden van Zweden wel aan bod komen, zal ik hier specifiek ingaan op de cultuur van de oorspronkelijke bevolking van dit gebied. De bedoeling is dat dit een verzameling wordt met artikelen over de Sami, hun levenswijze, hun cultuur en hun identiteit. 

De Samen leefden in Sápmi dat beslaat grote delen van Noord Noorwegen, Noord Zweden, Noord Finland en Rusland. In Zweden is het meest zuidelijke deel van Söderhamn aan de oostkust tot Idre i Dalarna. In Noorwegen kan je de lijn doortrekken naar de westkust via Röros en Trondheim. In het noorden ligt de grens bij Haparanda, vandaar langs de rivier naar het noorden en dan noordelijk van het Finse Rovaniemi naar het meest oostelijke deel van Sapmi Rusland. Murmansk ligt bijvoorbeeld geheel in Sápmi. 

Er wordt geschat dat er ca 70.000 Samen zijn waarvan ongeveer de helft, 40.000, leeft in Noorwegen. Naar schatting wonen er tussen de 17.000 en 20.000 Sami in Zweden. Hoewel de Sami in zowel Noorwegen, Zweden als Finland een eigen parlament hebben, is hun bestaansrecht alles behalve vanzelfsprekend. Ca 10.000 Samer leven van de rendierteelt. De rest van handwerk, jacht, visserij en toerisme. 

Ze hebben 3 officiële talen die behoren tot de Fins - Hongaarse taalgroep, te weten het Zuidelijk, Noordelijk en Oostelijk Samisch. Feit is echter dat vrijwel elke Sami gemeenschap een eigen dialect heeft. Wilt u een poging doen iets van het Lapps/Sami te begrijpen dan raad ik u aan het volgende boek te raadplegen; The Saami Languages, an Introduction, van Pekka Sammallahti. Verderop op de pagina vindt u een woordenlijst welke van pas komt bij tochten in Lappland.

Er zijn vondsten gedaan die bewijzen dat deze mensen hier reeds lang aanwezig zijn. Nadat na de laatste ijstijd de ijskap zich terug begon te trekken begonnen zich hier reeds mensen te vestigen. Zo zijn de schilderingen in bijvoorbeeld de Alta fjord ca 6.000 jaar oud. De oudste vondsten in Västerbotten van menselijke bewoning zijn echter 9.000 jaar oud. 

Ook in Ångermanland, in Näsåker zijn hele oude schilderingen en bewijs van bewoning gevonden. Aan deze tekeningen zal ik ook speciale aandacht besteden. 

Van oorsprong zijn de Samen een volk van jagers en verzamelaars, de rendier houderij begon pas in de 17de eeuw. De laatste eeuw is hierbij ook toerisme als bron van inkomsten gekomen. 

Zelf ben ik ook heel erg gecharmeerd van de muziek van de Sami. Er zijn een aantal hele mooie Sami zangers en zangeressen. Ik had in 2016 de kans een concert van Sofia Jannok bij te wonen in Östersund. Dit was een ongelooflijk mooie ervaring. Maar ook de geadopteerde Jon Henrik Fjällgren is een talentvolle zanger. Daarnaast zijn er nog vele andere, velen vaak minder bekend. Ook de Noorse Mari Boine Perssen is een van meer bekende zangeressen. 

Deze pagina zal vaak aangevuld worden met nieuwe informatie. Wellicht dat ik hier ook diverse markten en andere evenementen ga bespreken, maar daar heb ik nog geen definitief besluit over genomen. Het doel van deze pagina is het leven van de oude en nieuwe lappen onder de aandacht te brengen. 

Er is ook veel te zeggen voor de kunst van de Samen. Zo heb ik zelf jarenlang een armband van zilverdraad en rendierhuid gehad. Helaas heb ik die na vele jaren dragen verloren. Op de voorjaarsmarkt in Lycksele heb ik een nieuwe gekocht omdat ik die helemaal vind passen bij mijn huidige leven in Lapland.

In het Samische parlament is hier een definitie voor vastgesteld. Want hoewel Sápmi dus geen land is met echte grenzen zoals Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland, is het een groots gebied waar de Samen oorspronkelijk hebben geleefd zonder tussenkomst van anderen. Het is daarom bijvoorbeeld erg moeilijk de zuidelijke grens van Sápmi vast te stellen in Zweden en Noorwegen. Er zijn namelijk vondsten gedaan in de provincies Värmland en Västergötland. Deze archeologische sporen van de Samen maken het moeilijk om een zuidelijke grens vast te stellen voor Sápmi. 

Wat duidelijker is, is dat de oerbevolking niet in de eerste plaats altijd heeft geleefd van de rendieren. Als we kijken naar de oudste bewoning in Sápmi dan zien we een volk van jagers en vissers dat relatief nomadisch was. Was er onvoldoende voedsel in de omgeving, dan trok het volk verder naar een volgende plaats. Daarbij werd al heel lang geleden gebruik gemaakt van ski's in de winter. In Kalvträsk vond men een ski die men aanvankelijk dateerde rond 5.000 jaar oud. Inmiddels hebben nieuwere onderzoeken van de ski's welke zich in het Västerbottens museum bevinden bewezen dat de ski's rond de 9.000 jaar oud zijn!

Daarom mag men met redelijke zekerheid beweren dat de oudste bewoning direct na het smelten van de ijskap van de laatste ijstijd is begonnen. De oudste bewijzen van bewoning zijn te vinden langs de grote rivieren, meren en natuurlijk de kusten, denk aan Alta, Näsåker etc. . Op de foto die ik in 2012 maakte in Näsåker is goed te zien dat boten (en dus aannemelijk ook visserij) een deel uit maakten van het leven van de Samen. Maar ook de elanden hebben een prominente plaats. Dus ook jacht is belangrijk voor deze mensen geweest. 

Maar terug naar wie is nu eigenlijk een Same? Die vraag is en was niet zo makkelijk te beantwoorden, maar daar is nu toch eindelijk een einde aan gekomen. Zei men vroeger dat men alleen een Same kon zijn als men rendieren had, nu heeft men dat duidelijk losgelaten en is met andere criteria gekomen. Een van de belangrijkste identiteitsmarkeringen is nu wel de Samische taal. Toch is dat niet alles wat iemands identiteit vormt. 

Nu kan je grofweg stellen dat de identiteit gevormd wordt door, 1) waar je vandaan komt, 2) je opvoeding en opgroeien, 3) je eigen individuele keuze. Heeft men bijvoorbeeld Samische voorouders, maar men voelt zichzelf niet verbonden met de Samische gemeenschap, dan is men dus geen Same (meer). Men kan wel dubbele identiteiten hebben waarbij men zich zowel Same als Zweed voelt. Oude uitdrukkingen als halve Same of kwart Same worden vanwege rascisme niet meer gebruikt. Ze werden gebruikt om aan te geven hoeveel mensen uit je stamboom tot de Samen behoorden. 

Kortweg kan men nu zeggen dat als je opgegroeid bent in een Samische familie, Samische spreekt (als huistaal) en een van je (groot)ouders is Same, dan ben jij dat ook als jij je verbonden voelt met de Samen. De Samen hebben tot deze definitie besloten in 1992.

Op 6 februari wordt de nationale dag voor de Samen gevierd. Bij toeval stuitte ik hierop bij een bezoek aan een plaatselijke loppis waar een kleine tentoonstelling was van producten van de Sami, welke uiteindelijk ook verkocht gaan worden. 

Via een locaal reclameblaadje ontdekte ik dat er dus ook in Lycksele activiteiten zijn op deze dag. En dus zal ik als het weer een beetje mee zit daar samen met mijn verloofde een kijkje gaan nemen. Meer informatie en foto's volgen.

Activiteiten zijn er gedurende de hele dag in elk geval in Lycksele rondom de bibliotheek en het torget, plein, in de stad. Dit wordt echt iets voor volgend jaar want in 2018 was het ineens een dag waarop veel gebeurde en zo kwamen deze feestelijkheden even op de achtergrond. Wel ga ik op zoek naar berichtgeving over de activiteiten en zal proberen die hier ook op te nemen. 

Elk jaar weer zijn er overal in Sápmi activiteiten om de Samen een waardige plaats in de samenleving te geven. Hierbij wordt ook duidelijk dat er diverse soorten Samen zijn, waarbij slechts een deel zich bezighoudt met rendieren. Een ander deel leeft van jacht en visserij. Daarom hoor je ook vaak praten om Fiskelappen (Samen die leven van visserij), Skogslappen (Samen die wel rendieren hebben maar die niet met hun dieren rondtrekken naar de weiden in de bergen tegen de Noorse grens.

Jokkmokksmarknad 2020 begon op vrijdag 6 februari 2020. Het was de laatste markt voordat de pandemie over de wereld uitrolde. De edities van 2021 en 2022 zijn digitaal vorm gegeven om toch de traditie in ere te houden. Men hoopt dat met de markt van 2023 de markt weer in oude glorie zal plaatsvinden.

Het is de grote winter markt van de Samen en een belevenis om mee te maken. Zelf heb ik tot op heden nog niet de kans gehad om deze te bezoeken, maar daar hoop ik spoedig verandering in aan te brengen. 

Het thema van de 415 editie(2020) van de markt is Arktisch design. Elk jaar heeft de markt een ander thema. Voor 2023 is het nog een verrassing wat dat gaat worden, maar houdt u daarvoor de website van de markt in de gaten. Wilt u de markt bezoeken dan moet u er rekening mee houoden dat het ontzettend druk is en dus ook moeilijk om op het laatste moment een slaapplaats te bemachtingen in Jokkmokk. Er zijn wel alternatieven, maar deze houden in dat u per bus naar Jokkmokk reist vanuit plaatsen als Skellefteå, Luleå, Kiruna, Boden etc. Sommige van deze busreizen zijn goedkoop andere peperduur. Het loont zich dus zeker om prijzen te vergelijken. Bovendien zijn ook niet in alle plaatsen logies even aantrekkelijk geprijst.

Tekst van het Samische nationaal volkslied in het Zweeds. Het is heel moeilijk te vertalen en voorlopig waag ik me niet aan een vertaling naar het Nederlands.

Sámi soga lávlla (Samefolkets sång)

Nordvart genom Karlavagnen ser du Samelandet skymta: Fjäll bak fjäll i fjärran blåna, sjöar sträcka sig vid sjöar, bergens branter, fjällens toppar höja sig mot själva himlen, bäckar brusa, skogar susa, tvärbrant stupa stålgrå uddar strävande mot stormigt hav.

Frosten härjar här om vintern, yrsnön vräks av vilda vindar, ändock älskar sameätten denna jord av allt sitt hjärta: Månens ljus en färdman fägnar, flygga norrskensflammor fladdra, klövkäpp, rengrymt hörs bland snåren, ut på insjön, över slätten, slamrar släden vägen fram.

Och när sommarns sol förgyller skogen, havet, havets stränder, guldomglänsta fiskefartyg vaggas utav vågor, gullhamn får var vattenfågel, strömmarna som silver glittra, åror blänka, stakar blixtra, under sång ses männen styra utför eda, fors och fall.

Lapplands släkte, sameätten, obräckt har sen mäktat utstå mördartjuder, slemma köpmän, sluga skattekrävarskaror. Hell, var hälsat, sega släkte! Hell dig fridens rot och fäste! Krigisk fejd har aldrig flammat, aldrig spilldes brödrablodet ibland Lapplands lugna ätt.

Våra fäder övervunno vrånga våldsmän fordomtima, bröder låt oss likaledes strida segt emot förtrycket! Solens söner starka släkte! Dig kan ingen ovän kuva, blott ditt väna språk du vårdar, minnes forntidsfädrens maning: Sameland åt samerna!

De Samische cultuur onderscheidt in principe 8 jaargetijden tegenover de ons bekende 4 seizoenen, lente, zomer, herfst en winter. Het leven van de Samische mensen is zo nauw verbonden met de natuur dat zij het jaar onderverdelen in 8 jaargetijden. Aangezien ik dit stukje begin in de voorjaarswinter van 2022, zal ik daar dan ook mee beginnen. Het leven van de oorspronkelijke Sami bestond uit het volgen van de rendieren van winterweiden naar de zomerweiden en terug. 

Lapland wordt vaak omschreven als de laatste wildernis van Noord-Europa, maar Lapland is veel meer dan dat. Het is het land waar gewerkt en gewoond wordt. Al sinds het smelten van de ijskap trokken de Sami achter de rendieren aan. Het is dus meer dan wildernis, het is een cultuurlandschap. De natuur is eigenlijk de grote bron van inkomsten van de Sami. Hun hele bestaan is in balans met de natuur. Hun levensonderhoud, maar ook hun vrijetijdsbesteding vindt veelal hier plaats. 

Hoewel de meesten Sami niet langer een nomadisch bestaan leiden, m.u.v. enkele welke meest in Rusland woonachtig zijn. De Zweedse Lappen of Sami wonen al geruime tijd in kleine dorpen die we Sameby noemen. De Sami die nog altijd zich bezighouden met het houden van rendieren zijn niet de enige Sami die zich bezig houden met de natuur. Eigenlijk zijn de meeste Sami nog altijd nauw met de natuur verbonden. De natuur is hun werk en levensonderhoud, maar ook hun vrijetijdsbeleving vindt plaats in de natuur. Een hard leven waar de verschillen in temperatuur tussen winter en zomer wel kunnen oplopen tot 70 graden verschil. 

Voor vele Sami, maar ook anderen die in Lapland wonen is de voorjaarswinter een favoriet seizoen. Het is namelijk het seizoen waar de dagen gaan lengen en er een einde komt aan de strenge koude en donkere dagen. Veel mensen maken van deze tijd gebruik van de luwte en maken skitochten. De voorjaarswinter begint in Norrbotten en Västerbotten vaak pas eind maart/begin april. Jämtlandsfjällen kan geluk hebben dat die een paar weken vroeger begint. 

Gidádálvve is ook de tijd waar de aarde weer opwarmt in de zon en het aantal lichturen in rap tempo toe neemt om uiteindelijk op 21 juni, de zomerwende plaatsvindt en de dagen heel langzaam aan weer korter zullen worden, maar zover zijn we nog lang niet. Nee, nu in deze voorjaarsachtige tijd kunnen we genieten van de eerste zonnestralen, denk vooral eraan om uw lichaamsdelen in te smeren met zonnecreme want deze zon kan verraderlijk sterk zijn. De vogels keren terug naar hun broedgebieden en hun gekwetter en gezang maakt iedereen die buiten is blij. Terwijl in het noorden van Lapland volop gebruik wordt gemaakt van sneeuwscooters over sneeuw en ijs. Het is de tijd dat we er op uit kunnen trekken, een vuurtje maken en de eerste worstjes van het jaar gaan grillen in de natuur. Alles natuurlijk met het grootste respect voor moeder natuur en afval nemen we mee naar huis, immers wat we op de heenweg meenemen, kan ook op de terug mee. 

Maar het is voor de Sami die rendieren hebben vooral ook een drukke tijd. De rendieren moeten van hun winterweides weer verplaatst worden naar de zomerweiden. De wintergronden liggen veelal meer oostelijk in het bos of aan de kust terwijl de zomerweiden in de bergen liggen. Daarom is een tocht over de mooiste "vildmarksvägen" (wildernisweg) over Stekenjokk een prachtige manier om dieren in hun natuurlijke omgeving te zijn, maar het duurt nog even voor we daar naartoe mogen reizen. De vildmarksvägen zal namelijk niet voor begin juni geopend worden en dan zijn we inmiddels een seizoen verder. Dus daarover later meer. 

De Sami willen hun kuddes op tijd in de bergen hebben zodat de de drachtige vrouwtjes rust krijgen alvorens ze gaan kalven. Ook voor de nieuwgeborenen straks is het belangrijk dat de kudde zich al op de zomerweiden bevindt. Het wachten nu is op Gidá, het voorjaar. Of op zijn Zweeds vår.

Bij team Lapland vindt u een prachtige collectie van zeer gevarieerde producten. Alle producten staan in het thema Lapland. Er is heel veel keus. Een bezoek aan hun homepage is dan ook zeer de moeite waard. Team Lapland is een familiebedrijf dat is gestart in Gällivare in 2015.

Het kiezen is waarschijnlijk wat moeilijker omdat er zoveel te kiezen valt. Toch raadt u aan om hier eens rond te kijken in uw zoektocht naar producten uit Lapland. Er wordt gewerkt met diverse designers, Leila Nutti, Per Nikolaus Skum, Sara Skum, Ulrika Tapio Blind, die allemaal hun best doen voor prachtige maar vaak ook practische producten. 

Van prachtige plaids voor een koude winter avond tot servies met het thema Lapland. Er is werkelijk voor elk wat wils. 

Zelf ben ik zeer gecharmeerd van het werk van Jokkmokks tenn och silver. Ze maken producten uit tenn (blik) en zilver. Het gaat hierbij om sierraden welke vaak een speciale betekenis hebben in de Samische cultuur. Er bestaan heel veel handwerkslieden die hun werk op markten verkopen, en er is een heleboel te koop op de zogenaamde "loppis", maar velen zijn niet online te vinden. 

Jokkmokks tenn o silver levert producten van een hoge kwaliteit en voor een realistische prijs. Er is eigenlijk voor elke beurs wel een passende aankoop te vinden. Bovendien zijn series niet direct seizoen gebonden en kun je vaak jaren later dezelfde producten nog steeds aanschaffen. Leuk voor als je niet direct geld tot je beschikking hebt en er liever voor wilt sparen, hetgeen natuurlijk aan te raden is. 

De service van Jokkmokks tenn o silver is erg goed en als iets beschadigd tijdens transport dan is er onmiddellijk een oplossing voor te vinden. Klant is er werkelijk koning. 

Kom gauw eens een kijkje nemen op Jokkmokks tenn o silver's pagina's. 

Wie kent niet dat gevoel van in de stemming willen komen voor een nieuwe vakantie in het noorden van Zweden, in Lappland. Er staan zulke mooie foto's op internet. Zou het nou niet leuk zijn om alvast wat leuks te hebben? Gewoon om naar de vakantie toe te leven?
Of u heeft een prachtige reis gemaakt door Noors en Zweeds Lappland naar de Noordkaap. Ja, daar heel hoog hebt u wel wat souveniers aangeschaft, maar dat was meer voor de buren die planten water geven, en voor vrienden en bekenden. Uzelf hebt u een beetje vergeten.

En wanneer uw reis gepland staat voor de winter, een prachtige tijd om een bezoek te brengen aan bijvoorbeeld het ijshotel en andere winterse evenementen, dan wilt u wellicht wel van die heerlijke wanten. Met de mooie Samische kleuren breien. Dat is leuk handwerk en het vergroot natuurlijk uw voorpret van uw vakantie. Terwijl u dan straks op vakantie van die mooie zelfgemaakte wanten aan heeft die precies bij de sfeer van uw vakantie passen. 

Om dat vergeten goed te komen komt hier een tip van mij. Breng een bezoek aan Stoorstålka online. U zult versteld staan van de keus aan producten. Zoals gezegd. Van kinderen tot volwassen, van kant en klaar tot zelf maken. U vindt hier van alles om uw verlangens te bevredigen. 

Tijdens de laatste ijstijd was vrijwel heel Scandinavië bedekt met ijs. Pas tegen 10.000 v.Chr. begon de ijskap aan de randen te smelten en trokken de eerste mensen naar het gebied aan de rand van de Noordelijke IJszee. Deze mensen kwamen hoogstwaarschijnlijk uit Rusland.

Deze mensen leefden van de jacht en de visserij en hadden een vrij nomadisch bestaan, oftewel zij volgenden het wild. Hoewel zij ook van de jacht op rendieren leefden, was er in die tijd nog helemaal geen sprake van dat men de rendieren zou houden zoals dat nu gebeurd.

Dit waren volken die rond trokken met tenten van huiden in het land Sapmi. Bij Alta in Noorwegen zijn rotstekeningen gevonden die stammen uit de tijd van ca 6.000 v.Chr. In Zweden heeft men ook een dergelijke vondst gedaan in Näsåker, hier worden de vondsten geschat uit de tijd van 4.000 v.Chr. Aangezien ik zelf een bezoek heb gebracht aan deze plaats zal ik er later verder op in gaan. De oudste nederzetting in Zweden is vrij recent gevonden in de buurt van Arjeplog. Ongeveer 2 Mil, 20 km, buiten Arjeplog heeft met een lappendorp gevonden. 

Waar komt de naam Lappland en benaming Lapp vandaan? Niemand die het zeker weet, maar men gaat er vanuit dat Saxo Grammaticus in zijn Deense geschiedenis als eerste over Lappland schreef in 1190.  300 Jaar eerder werd veelal gesproken over skridfinnar als men het had over de oorspronkelijke bevolking van de lappmarken. Het was een nomadenvolk zonder vaste woonplaatsen welke zich specialiseerde in vooral de jacht.

Johannes Schefferus deed ook onderzoek naar de lappen. Hij vermoed dat ergens in de 12de eeuw het volk begon om het land Lappland te noemen en de mensen die er woonden Lappen. In 1150 vertrekken veel Finnen onder invloed van oorlog naar Lappland. Schefferus constateerde dat Lappland geen derde land in het noorden was, maar een nieuwe naam voor het oude Biarmaland en Skridfinland.  Volgens hem begint Lappland bij Jämtlands en Ångermanlands noordelijke gränser.

Zacharias Plantin schrijft aan Severus "lappe på lapska betyder utkasta, bortjaga", hetgeen vrij vertaald heet. Lappen in de taal der lappen betekend verworpenen, verjaagden. Schefferus gaat er van uit dat dit een juiste omschrijving van Lappen is. Hij zei, Lappen zijn zonder enige twijfel van oorsprong Finnen, verdreven en verjaagd van hun jachtgronden in Finland. Ten tijde van Ladulås, 13de eeuw, werdem de Lappen  verdreven van hun gronden in Österbotten. Österbotten was het gebied ten oosten van de Botnische Golf, nu Finland, maar toendertijd een deel van Zweden. 

Schefferus verwijst ook nog naar een Noorse schrijver, Peder Clausson, die Lappland juist Vildfinland noemde, land waar mensen zich voedden met wilde dieren. De Lappen zelf noemen het land "Sabmienladti" in de Ume Lappmark, en in hun eigen taal noemen ze zich "sabmi of Same". Torneus zegt dat de Lappen zichzelf Sameolmuitz, laps volk, noemen. Same zijn lapplanders volgens hem. Torneus verklaarde verder dat veel Lappen Finnen zijn welke zich naar hun thuisland Suomi hebben vernoemd. 

Petrus Laestadius bespreekt in zijn journaal van 1833 voor het eerst de naam Same. Hij beschrijft dat hij van mening is dat de Samen, Lappen, hun oorsprong vinden in het oosten, Finland. Hij spreekt dan ook van Lappland of Finland, niet te verwarren met het land dat wij nu Finland noemen, en spreekt van Finska viken. Finska viken is een plaats waarheen Finnen zijn gevlucht toen zij uit Österbotten werden verdreven als gevolg van oorlog. 

Ook Pehr Högström verwijst in zijn beschrijvingen naar de Lappen en zegt dat hij in zijn gesprekken met de Lappen over hun herkomst begrijpt dat de Lappen zelf er vanuit gaan dat zij naar Lappland kwamen omdat daar al eerder mensen hadden gewoond. Ze zien het land als een geschenk van God. Het is dus duidelijk dat er verschillende gedachten zijn over het ontstaan van de namen Lappen en Lappland en Same en Sápmi.

Hun tovenarij werd met argusogen bekeken.  Tot de 15de eeuw waren ook de vrouwelijke lappen actief in de jacht, daarna werd het voor hen verboden om te jagen. Ze mochten ook geen vlees aanraken, mannen gebruikte andere deuren als vrouwen wanneer ze op jacht gingen. 

Van oorsprong waren de Lappmarken, het land van de Sami. 's Werelds oudste ski werd in Kalvträsk gevonden. Deze is van ca 3200 voor Chr.. Mogelijk nog ouder zelfs. 

De oudste parochie in het noorden van Zweden is Bygde, deze parochie werd gesticht in 1314. Daarna duurde het nog geruime tijd voor de Samen werkelijk tot het Christendom bekeerd werden. 

Archeologische vondsten zijn gedaan in Alterberget/Altawari, hetgeen zoveel betekend als samische offerplaats. Altarberget wordt ook wel geschreven als Altaberget en is gelegen bij de Vindelälven ca 2 Mil van Lycksele. De berg ligt in een voormalig bos dat behoorde aan de Sami in Umbyns Samedorp in de Ume of Lycksele lappmark. De Samen werden pas aan het einde van de 17de eeuw christenen en de offerplaats lijkt actueel te zijn geweest tot ca 1750.

In 1607 werd een begin gemaakt in Zweden met het toevoegen van de Sami aan de Christelijke cultuur. Daarvoor werd de parochie in Lycksele opgericht. Lycksele was voor de Sami een bekende marktplaats die gemakkelijk bereikbaar was. De Ume Lappmark, hier komt ook de naam van mijn website vandaag, was een grote Lappmark waar zelfs de Lappen uit Västernorrland en Jämtland onder vielen. De Zweedse koning wilde meer macht over de Lappmarken en begon daarom met het oprichten van de Zweedse kerk in de Lappmarken. 

In 1685 werd bepaald dat het gebruik van de ceremoniële drum tot tovernarij behoorde. De Sami hebben sindsdien officieel misschien wel hun traditie laten vallen, velen bleven desondanks hun oorspronkelijke geloof ook trouw. Zodoende bleven zij bepaalde offers brengen. 

In diverse museums bevinden zich oude ceremoniële drums van de Samen. Een Ramtrumma van Ran is nu te bewonderen in het Museum voor Volkerkunde in Berlijn, de Ramtrumma van Vapsten bevindt zich in het Brittish Museum in Londen. Het mooiste is wel dat in het Skogsmuseet in Lycksele een originele drum is te bewonderen. Deze drum werd terug gegeven aan de Samen en deze stelde de drum aan het museum ter beschikking om te tonen aan publiek.

Tegenwoordig kan men kopiën van de ceremoniële drums kopen. Het is een deel van het handwerk dat de Samen verkopen. Zelf ben ik ook in het bezit van een dergelijke trommel. Het geluid is typisch en geeft een speciale toevoeging aan meditaties. 

Volgens IJslandse overleveringen bestaat al sinds 1200 jaar sjamanisme onder de samen. De drum was het instrument van de sjamaan om in contact te treden met de geesten/hogere machten. Ik zal aan de drum nog een apart aandacht besteden, vooral omdat deze zoveel betekend heeft voor de bevolking van Lappland. 

De traditionele drums werden beschreven met een rode kleurstof en de kunst werd nåidkonst genoemd. De tekens die gebruikt worden op de vellen van de drum komen ook terug op de rotstekeningen die overal in Zweden en Noorwegen te vinden zijn. Een aantal bekende vindplaatsen zijn Alta in Noorwegen en Näsåker in Zweden. Maar er zijn veel meer plaatsen waar deze kunst op rotsen bewaard is gebleven, ook in Lycksele zijn vondsten gedaan.  

De zogenoemde "hällristningar" rotstekeningen zijn te vinden op 17 locaties, waarvan slechts twee buiten Zweden.

1. Bastuloken
2. Korpberget
3. Flatruet
4. Rogen
5. Skärvången
6. Kultsjön
7. Hästskotjärn
8. Alta Noorwegen
9. Nämforsen
10. Norrfors
11. Finnforsberget
12. Glösa
13. Gärde
14. Värikallio Finland
15. Trolltjärn
16. Botilstenen
17. Åbodsjön

Feitelijk is het land van de Sami niet te plaatsen in 1 land, niet eens in twee. Nee, de sami zijn thuis in zowel Noorwegen, Zweden, Finland als Rusland. De eerste 3 landen werken erg nauw samen om de Samicultuur te beschermen. In alle 3 de landen bestaat er een eigen parlament voor de Sami. 

De Sami betrokken het gebied direct nadat de ijskap zich terug ging trekken na de laatste ijstijd. Er zijn aan de kust vondsten gedaan van nederzettingen die gebruikt werden rond 10.000 voor Christus. Aangezien de ijskap aan de polen eerder begon te smelten dan in over de rug van de bergen tussen Noorwegen en Zweden, kwamen daar al snel jagers om te jagen op de rendieren. Ook visten deze mensen veel. Er bestaat een vermoeden dat deze mensen uit Rusland afkomstig zouden zijn geweest. 

In Alta zijn vondsten van rotstekeningen gedaan welke wijzen op bewoning in die streek, ca 6.000 v.Chr. Het ijs trok zich steeds verder terug in de bergen en dat gaf de mensen de gelegenheid om de extra ruimte dan ook weer te benutten. De Lappen volgden hun rendieren over het land zonder zich daarbij iets aan te trekken van de geldende landsgrenzen. Een groot deel van de lappen trok naar het huidige Noorwegen. Een ander groot deel verspreidde zich in Zweden. En vanuit Rusland kwamen in 1944 lappen naar Finland.

Sapmi was het land van de Samen maar de Zweedse koning deed er alles aan om de Samen/Lappen onder zijn macht te brengen. Dit proces begon begin 1600. Umeå lappmark was vrijwel geheel onbekend bij de kroon, terwijl de noordelijkere lappmarken duidelijk meer bekendheid hadden. Afgezanten van de koning reisden naar de lappmarken en bezochten er de verzamelplaatsen van de Samen voor het innen van belasting en om handel te drijven. Daardoor kwam het dat de koning uit de eerste hand goederen uit de noordelijke lappmarken ontving.

In de noordelijke lappmarken kwam dat eerder opgang als in de Ume Lappmark. Derhalve investeerde de koning veel in de ontwikkeling van deze Lappmark en stichtte er de eerste parochie in 1607.

Skogssamer zijn Same welke het hele jaar rond hun werkzaaamheden bedrijven in het omliggende boslandschap en dus niet hun rendieren migreren. 

Fjällsamer zijn Same welke in de zomer met hun rendieren migreren naar de bergen aan de Noorse grens. Fjäll betekend berg. In de winter migreren ze met hun rendieren terug naar hun Sameby, dorpen waar ze met hun rendieren leven. Al dan niet vrij in de natuur. 

Van Ångermanland naar het noorden heeft het altijd Skogssamer gegeven welke woonden in Lappskatteland. Skatte betekend belasting. Zij betaalden dus als het ware belasting aan de Zweedse koning. Daarnaast was er een nomadische Samegemeenschap welke zonder Lappskatteland in Lapland rondtrok met hun dieren en welke een eigen variant op de Samische taal hadden. Zij woonden vooral in midden Zweden en in zuidelijk Lapland tot eind 1600 begin 1700. Deze groep werd vaak Sydsamer, zuidelijke Same genoemd.  Zij werden in die tijd gedwongen hun nomadische bestaan op te geven en zich te vestigen in de zuidsamische berglandschappen. Een klein deel van deze Same werd op zijn laatst begin 1700 gedwongen door boeren om over te gaan tot Same met een vaste woon en verblijfplaats als Sockenlappar. Zij mengen zich met de Zweedse boeren bevolking rond 1850. Zij werden ook vaak fattiglappar genoemd, wat betekend arme Lappen. Velen konden in hun levensonderhoud voorzien door te bedelen. 

Net als de sjösamer, Same welke leefden van de visvangst, leden de Sockenplappar sterk onder armoede en kindersterfte was er groot. Daardoor verminderde de deze bevolkingsgroep al heel snel in het hele noorden van Zweden. 

De twee meest zuidelijke lappmarken, Åsele en Lycksele Lappmark, omvatten geen bergachtige gebieden, slechts boslandschap. Hetzelfde gold overigens ook voor de Kemi Lappmark, in het huidige Finland gelegen. De Skogssamer van de Kemi, Åsele en Lycksele Lappmark assimileerden in de Finse en Zweedse bevolking in de 17de. 18de en 19de eeuw. Vandaag de dag is er nog altijd sprake van een zeer levendige Skogssamische cultuur in de boslandschappen in Norbotten en in Malå in Västerbotten. In de overige Lappmarken bevonden zich Skogssamer in het gehele boslandschap. 

Västerbotten koloniseerde slechts langzaam in het binnenland en de Zweedse "nybyggare" kwamen in de bergen aan in de 19de eeuw. Deze Zweedse Nybyggare waren vrijgesteld van belasting. Dat lokte veel Samer om ook maar Nybyggare te worden. 

We moeten terug naar de 16de eeuw om de eerste verwijzingen te vinden naar de Same. Toen werden de eerste "skattelängder" geschreven, overzichten van de bevolking in Zweden op dat moment. Daarin wordt verschil gemaakt tussen skogssamer en fjällsamer. Skogssamer werden op dat moment Granlappar genoemd. De aanleiding voor deze indeling was eigenlijk gelegen in de soort belasting die door de groep betaald moest worden. 

In het jaar 1585 beschreef Olof Andersson Burman, Lappfogden in de Lule en Pite Lappmarken: Zij die Granlappar genoemd worden moeten belasting betalen in de vorm van wilde goederen, visserijbelasting welke geleverd wordt in snoek, witvis en baars. Anderen die geen vis vangen worden Fjällappar genoemd en worden gedwongen in de bergen te leven en moeten toestemming vragen aan de Granlappar om in hun wateren te mogen vissen. 

Ook aan het begin van de 17de eeuw was er nog sprake van de term Granlapp welke werd gebruikt voor hen die alleen aan de Zweedse kroon belasting betaalden. De Fjällappar waren belastingplichtig aan zowel de Zweedse als de Noorse kroon omdat zij werkzaam waren in de bergrug tussen beide landen. 

Maar hoe ging het nu verder?

In 1553 bevonden zich 47,5 granlapse belastingeenheden en 50 fjällapska en twee jaar later bevonden zich op de Lule Lappmark 73 belastingbetalende granlappar en 35 fjällappar. Deze groepsgrootte is vrijwel gelijk gedurende de gehele 16de eeuw. 

Aan het begin van de 17de eeuw, 1602, volgt er een opgave van Lappfogden Karl Unesson uit Grubbe, hij telt ca 200 personen in de omgeving Umå och Ångermanne lappar waarvan er zich ongeveer 160 zijn Skogslappar op de Umeå Lappmark bevínden. De fjällappar werden gerekend tot Piteå en Noorwegen. 

Toen Petrus Laestadius zijn journaal schreef in 1827 waren er meer skogssamerna als fjällsamer. In de kerkgenootschap Arvidsjaur socken woonden in die tijd slechts skogssamer, aldus Laestadius. in Arjeplogs socken, Jokkmokks socken en Gällivare socken bevond zich ook een groot aantal skogssamer. Even voor de duidelijkheid socken, staat voor kerkgenootschap. 

Er werd in 1882 werd een kommittee ingesteld om de situatie van de Samen in Zweden te onderzoeken. Die kwam tot het volgende resultaat. 

• In Enontekis socken bevonden zich twee skogssamische families gekomen uit Pajala socken met tesamen 600 rendieren
• In Jukkasjärvi socken bevonden zich drie skogssamische families met ongeveer 500 renar. Het grootste deel van deze onderhouds rendieren was eigendom van de samische families die vast hadden gevestigd. 
• In Gällivare socken was het "skogsrenskötsel", tamme rendierhouderij, meer uitgebreid. Het totale aantal dieren bedroeg tot wel 6500 stuks. Werkzaam in deze rendierhouderij waren zowel Samer en "nybyggare". Nybyggare zijn Zweden die zich op het land van de Zweedse Samen vestigden. 
• In Jokkmokks socken bevonden zich overwegend skogssamische Lappbyar, oftewel dorpjes met skogssamer dus Samen die vast gevestigd waren in deze dorpjes. Een deel van de rendierhouders in deze dorpen hadden evenwel begonnen om met de dieren te migreren naar de bergen. 
• In Arjeplogs socken ontstond ook een "lappby" in het meest oostelijke deel van het socken, met uitsluitend skogssamers. De meeste van deze Samer hadden hun eigen rendieren en hadden zich daar gevestigd als visser op de grote meren. Hierdoor bleven er slechts enkele Samer over met de rendierhouderij als hoofdinkomst. 
• In Arvidsjaurs socken en Malå församling (församling staat ook voor kerkgenootgeschap) bevond zich Arvidsjaur Lappby, uitsluitend bossamer, met 642 inwoners. De meeste rendierhouders hadden ook nybyggen in dienst. Lappbyn was ingedeeld in 36 lappskatteland, belastingland. In Pite rivierdal waren Samen die het gehele jaar rond op hun respectievelijke land, terwijl anderen in de winter verhuisden naar de kust bij Piteå. 

De zomerwoonplaatsen van de Samen worden "visten" genoemd en de winterwoonplaatsen noemen ze "vinterby". De Samen die een vaste woon en verblijfplaats hebben wonen in een zogeheten "Lappby". 

Tot begin 1900 woonden de skogssamer voornamelijk heel verspreid. Daarna werden verzamelden ze zich in kleine dorpen zoals Malå en Arvidsjaur. 

Zweden is gelegen op het Baltische schild. Maar wat is dat nu precies en hoe groot is dat? 

Om met de grote van het Baltische schild te beginnen, het strekt zich uit van het schiereiland Kola over Finland, de Oostzee, Zweden en delen van Noorwegen naar Denemarken. Het Baltische schild is met haar 1,5 tot 3,5 miljard jaar geologisch gezien een van de oudste delen van de aarde. Het bestaat uit overblijfselen van meerdere oude gebergtes van verschillende leeftijden. In de loop der tijden is ca 10  rots afgezet. Het bestaat voor het grootste deel uit graniet dat tegenwoordig in Zweden voor een groot deel aan de oppervlakte ligt. Op de meeste plaatsen ligt niet meer dan enkele meters sediment over de aardbodem.

Cirka een half miljard jaar geleden was het Baltische schild een onderdeel van het continent Baltika dat ver naar het zuiden in de nabijheid van de evenaar lag. 

Net zoals tegenwoordig hoorde bij het toenmalige Baltika, westelijk van het Baltische schild een oceaan welke op dezelfde aardkorst rustte. De bodem van de oceaan bestond allereerst uit basalt. Daarop gelegen een kilometers dikke afzetting van zandsteen en andere gesteenten. Het Sarek bestaat tegenwoordig uit amfiboliet gesteente. Dit metamorfe gesteente is uit basalt ontstaan.  

Het gebergte in Scandinavië hoort tot het gebergte van de Caledonische orogenese, welke gevormd werd in het Paleozoicum. De gebergtevorming in deze fase heeft zonder meer haar sporen achtergelaten in het noorden van Europa, op Groenland en in delen van Amerika. 

Door deze Caledonische orogenese gevormde gebergtes worden Caledoniden genoemd. De botsing tussen de paleocontinenten Laurentia, Baltica en Avalonia ontstond het paleocontinent Laurussia. Deze gebergte vorming nam vele miljarden jaren in beslag. 

De oceaan die tussen de continenten gelegen was kwam te verdwijnen terwijl het gesteente van de oppervlakte van Baltica omhoog werd geschoven en vormde de huidige Scandinavische gebergteketen. Hierbij kwamen enkele brokstukken van de voormalige oceaanbodem ligt naar het westen te liggen. 

Door de inmense druk waarmee dit proces gepaard gaat en de hoge temperaturen werd een deel van het gesteente verandert, metamorfose. Hoe meer de brokstukken naar het oosten gedrukt werden, des te sterker werd de gebergte metamorfose. In de breukzones kwam magma het binnenste van de aarde in de aardkorst terecht. 

Even terug naar Lappland. Dit is een gebied waar dit proces dus heel veel speelde. Als we alleen al kijken naar het Sarek Nationaalpark dan zien we hier van het westen naar het oosten 3 soorten materiaal, welke afkomstig zijn van diverse verschillende vervormingen van de aarde. Het Padjelanta bestaat weer hoofdzakelijk uit zeebodem sedimenten, tonsteen, kalksteen en zandsteen. Relatief zwakke materialen welke in de loop der tijd enorm zijn verandert. 

Deze continenten bewogen zicht in de loop der tijden steeds meer naar de noordpool en nog weer later deelden de voormalige continenten Baltica en Laurentia zich. Zo werd er plaats gemaakt voor de Atlantische oceaan en delen van het huidige Noord Amerika en Eurazië. De gebergteketen werd eveneens gedeeld en bevindt zich nu aan beide zijden van de Atlantische oceaan. In Europa zijn het de bergregio's in Schotland en Scandinavië welke tot de Caledonien behoorden. Het oosten van Groenland is een ander deel van het voormalige gebergte en tot slot zijn de overige resten van de Caledonien te vinden in de Appalachen in Noord Amerika. 

Op bovenstaande kaart ziet u waar het museum over de rotstekeningen gelegen is. Volg de weg bergafwaarts naar de rivier en u komt bij de Nämforsen, hier ligt een gelijknamige waterkrachtcentrale in de Ångermanälven.

Stroomafwaarts van de waterkrachtcentrale is de grootste vindplaats van rotstekeningen in Zweden en deze is tevens een de grootste in Europa. De vindplaats is ca 6.000 jaar oud en stamt dus uit het stenen tijdperk. 

De 2600 tekeningen op 3 rotspartijen geven een mooi beeld van de zaken die de mensen hier belangrijk vonden. Het feit dat de eland veelvuldig op de tekeningen voorkomt doet ons vermoeden dat de jacht op de eland een van de dagtaken was in de voedselvoorziening. 

Indertijd was het waterniveau ca 75 m hoger en mondde de rivier hier uit in zee. De figuren werden in groepen aangebracht, maar niet overal zijn evenveel tekeningen bijeen te vinden. Soms zijn het er enkele, op andere plaatsen liggen meer dan 150 tekeningen bij elkaar. Het was in die tijd gemakkelijk om met boten over de rivier te reizen naar de monding bij Nämforsen. Vandaar ook dat de plaats ook een ontmoetingspunt was voor ruilhandel, het uitwisselen van verhalen en legendes, het uitvoeren van rituelen en wellicht ook voor op huwelijk gelijkende ceremonies. 

Op deze plaats die zo gemakkelijk toegankelijk was voor veel mensen, was natuurlijk de voedselvoorziening een groot issue. Daarom was ook de vangst van zalm en andere vis uit de rivier belangrijk. De zalmen kwamen om te paren de rivier op en konden zo vrij eenvoudig gevangen worden met netten of hengels. De plaats was ideaal voor het kunnen voeden van een grote groep mensen in een korte tijd. 

Hoewel de zalm dus belangrijk was voor de voedselvoorziening, is dat niet veel op de tekeningen terug te zien. De meest algemene afbeeldingen zijn die van elanden, boten en mensen. Er is 1 hele bijzondere afbeelding welke ook is terug gevonden in Russische graven in Karelen van ca 7000 jaar oud. Het betreft een elandhoofdstaaf. Ook zijn veel tekeningen gemaakt op rotsen welke zijn gelegen op het zuiden of het noorden. Een plausibele verklaring hiervoor is dat de zon en zonnekracht een rol heeft gespeeld. Bovendien heeft onderzoek uitgewezen dat de tekeningen niet allemaal op dezelfde manier tot stand zijn gekomen. 

Men beschikte over boten welke ook werden afgebeeld op de tekeningen. Men heeft geen idee welke betekenis deze tekeningen hadden voor de mensen. Tijdverdrijf, bewijs van rijkdom, mededelingen? Ze geven in ieder geval een beeld van het leven van de mensen die daar ter plaatse hebben gewoond. 

Ze begroeven er ook hun doden op een aparte begraafplaats. Het leven van deze mensen is te reconstrueren aan de hand van vondsten die men heeft gedaan tijdens opgravingen op deze plaats. In 1944 besloot men om deze plaats archeologisch te onderzoeken. Het blootgelegde dorp is een van de rijkste vindplaatsen in Norrland. De oudste voorwerpen die men opgegraven heeft stammen van 4200 v.Chr.. In het museum kan men een deel van deze vondsten bekijken. 

Een unieke combinatie van natuur en cultuur krijgt men als men het eerste weekend van Augustus een bezoek brengt aan Näsåker. Dan vindt een festival plaats, Urkult, dat een samenkomst is van mensen, muziek en waar goederen geruild en verkocht worden. U leest meer op de pagina Västernorrland.

Een bezoek aan Rismyrliden moet gewoon op uw lijstje van to do staan als u in de buurt van Boliden komt tijdens uw reis. 

Rismyrliden is een oude "nybygge" nieuwbouw van de eerste Zweden die zich in Lappland vestigden. Het geheel bestaat uit een aantal oude gebouwen en in de zomer is het toegankelijk voor publiek terwijl zomergasten het nybygge bewonen zoals in de tijden van toen. 

U kunt er een prachtige natuurwandeling maken, van een drankje genieten of gewoon genieten van alle dieren op de boerderij. Er zijn vaak demonstraties van het een en ander. Helaas zal Rismyrliden in 2020 niet geopend zijn vanwegen de Corona pandemie. Maar u krijgt wel een voorproefje op mijn fotopagina en u kunt natuurlijk ook een kijkje nemen op de website van Rismyrliden. 

Archeologische vondsten zijn gedaan in Alterberget/Altawari, hetgeen zoveel betekend als samische offerplaats. Altarberget wordt ook wel geschreven als Altaberget en is gelegen bij de Vindelälven ca 2 Mil van Lycksele. De berg ligt in een voormalig bos dat behoorde aan de Sami in Umbyns Samedorp in de Ume of Lycksele lappmark. De Samen werden pas aan het einde van de 17de eeuw christenen em de offerplaats lijkt actueel te zijn geweest tot ca 1750.

In 1607 werd een begin gemaakt met het toevoegen van de Sami aan de christelijke cultuur. Daarvoor werd de kerk en marktplaats Lycksele opgericht. In 1685 werd bepaald dat het gebruik van de ceremoniële drum tot tovenarij behoorde. De Sami hebben officieel misschien wel hun traditie laten vallen, velen bleven desondanks hun oorspronkelijke geloof ook trouw. Zodoende bleven zij bepaalde offers brengen.

In 1932 en 1934 ging de schrijver van het boek over de kunst op de trommels op zoek naar bewaard gebleven trommels. Hij vond er in totaal 71. 42 Trommels in Zweden, meest in museums en in privé-verzamelingen. In het buitenland vond hij er 29. Ene in Trondheim, Noorwegen, 6 stuks in Kopenhage, ene in Berlijn, ene in Dresden, ene in Hamburg, 2 stuks in Kassel, 4 in Leipzig, ene in Keulen, ene in Lübeck, ene in Meiningen, ene in Schloss Waldenburg, 3 in Londen, 2 in Cambridge, 2 in Parijs en ene in Rome.  Deze door de Zweedse kerk gehate en verafschuwde dingen, waarvoor de eigenaren zwaar gestraft werden, werden nu tot de grootste schatten gerekend. Zelfs de meest oude, versleten, kapotte, berookte trommels werden als waardevolle schatten bewaard. De tekeningen veelal vervaagd door de tand des tijds. 

In diverse museums bevinden zich oude ceremoniële drums van de Samen. Een Ramtrumma van Ran is nu te bewonderen in het Museum voor Volkerkunde in Berlijn, de Ramtrumma van Vapsten bevindt zich in het Brittish Museum in Londen. 

Er zijn een aantal boeken verschenen over de lappentrommels, maar die zijn in zo'n kleine oplage verschenen dat het moeilijk is er de hand op te leggen. "Die lappsche Zaubertrommel" I en II, Acta Lapponica I en VI, verschenen in 1938 respectievelijk 1950. Ik zal misschien nog wel eens op zoek gaan naar die boeken, maar op dit moment ga ik uit van het boekje van Ernst Manker, Nåidkonst, zie bronvermelding voor alle gegevens.

Tegenwoordig kan men kopieën van de ceremoniële drums kopen. Het is een deel van het handwerk dat de Samen verkopen. Zelf ben ik ook in het bezit van een dergelijke trommel. Het geluid is typisch en geeft een speciale toevoeging aan meditaties. 

Volgens IJslandse overleveringen bestaat al sinds 1200 sjamanisme onder de samen. De drum was het instrument van de sjamaan om in contact te treden met de geesten/hogere machten. De symbolen op de drum maken de trommels interessant en daarom was ik dan ook heel blij met het boekje dat ik een "loppis" vond over de betekenis van de symbolen. Het hiervoor genoemde boekje van Ernst Manker. 

Näidkonst, is dus te vertalen met kunst die ons verbindt met de andere wereld, de wereld van de geesten, goden en godinnen. De figuren zijn zo oud als de mensheid en worden reeds gebruikt in de op diverse plaatsen gevonden rotstekeningen, zoals in Näsåker en Alta in Noorwegen. In het stenen tijdperk begon met rode figuren op steen. Er wordt vanuit gegaan dat deze door de lappen gemaakte tekeningen een manier waren om met de goden te communiceren.  De figuren werden in een bloedrode kleur op steen aangebracht. Degenen die dit deden werden de nåiderna, de sjamaan/medicijnman die deze taak op zich nam.